سبک علامه عسکری در عزاداری بر اباعبدالله الحسین

به مناسبت ایام عزاداری حضرت اباعبدالله الحسین (علیه السلام)، رسانه مرکز مطالعات اسلامی علامه عسکری، نظر حجة الاسلام و المسلمین سلیمی، از شاگردان مرحوم علامه و مدیر مسؤول «مرکز العلامة العسكري للدراسات الإسلامية»، راجع به سبک مرحوم علامه در عزاداری‌های محرم را جویا شده و به این مناسبت پادکستی را تدوین و به مخاطبان عزیز تقدیم می‌کند.

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم

بسم الله الرحمن الرحیم.

و به نستعين. إنه خير ناصر و معين. صلى الله عليك يا اباعبدالله و على الأرواح التي حلت بفنائك. عليك مني سلام الله أبدا ما بقيت و بقي الليل و النهار و لا جعله الله آخر العهد مني لزيارتكم. السّلام علی الحسين و على علي بن الحسين و على اصحاب الحسين الذين بذلوا مهجهم دون الحسين (عليه السلام)

صحبت از واقعه عاشوراء و ایام عزاداری سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین هست. قرار است که در خصوص سبک و سیاق مرحوم علامه عسکری در خصوص این بحث عزاداری حضرت، آن چه را که به یاد دارم و می‌دانم خدمت شما عرض بکنم.

برای اشک مردم به هر روشی تمسک نجوییم

مرحوم علامه عسکری نسبت به واقعه عاشوراء یک وسواس ویژه و خاصی داشتند و عموما مبنای ایشان بر این بود که در خصوص سیره معصومین (علیهم السلام) باید با دقت عمل بشود و سعی بر این باشد آن چه که به اصطلاح قطعی الصدورِ در روایات است، آن‌ها را بیان کنیم و مبنا بر این نباشد که ما فقط به دنبال این باشیم به نوعی اشک مردم را دربیاوریم. مبنا این نیست. اگر چه گریه بر اباعبدالله الحسین، خیلی ارزش دارد اما برای این که اشک و گریه را دربیاوریم مبنا بر این نیست که ما به هر چیزی تمسک بجوییم. [یعنی] هر چه را که شنیدیم و هر چه را که خواندیم… روشی که در بعضی افراد هست (البته کم‌اند این گونه افراد ولی هستند) که هر دروغی و هر داستانی که شاید هیچ واقعیتی هم نداشته باشد، این‌ها را بیان کنند.

عزاداری علامه عسکری در منزلشان

مرحوم علامه عسکری هر سال، ده شب منزلشان مراسم عزاداری داشتند و خودشان هم سخنرانی می‌کردند و هر سال هم به یک موضوع خاصی می‌پرداختند. عموما مباحثی را که مرحوم علامه عسکری بیان می‌کردند، یکسری مطالب و موضوعات بکر و جدیدی بود. یکی از سال‌هایی که من خیلی از صحبت‌های ایشان استفاده کردم و واقعا برایم آن مطالب لذت داشت، موضوعی بود که ایشان به بحث عمل صالح پرداختند و موضوع بحثشان در آن ده شب در این مورد بود که:

عزاداری بر اباعبدالله عمل صالح است

عزاداری بر اباعبدالله الحسین (ع) عمل صالح است و عمل صالح نیازمند این است که دقیق انجام شود. چطور ما نماز را باید با آن اصولی که به ما گفته‌اند بخوانیم، [یا] روزه را با آن احکام و آدابی که بر ما تعیین شده باید انجام دهیم؟ از کیف خودمان نمی‌توانیم چیزی اضافه کنیم یا چیزی کم کنیم. ایشان می‌فرمودند که عزاداری بر اباعبدالله الحسین (ع) هم همین طور است. چون یک اتفاقی است که به اصطلاح نقطه عطف تاریخ اسلام به حساب می‌آید. یکی از ایام استراتژیک در تاریخ اسلام است و چون این قیام تأثیر مستقیم و بسیار قوی در رویکرد جوامع اسلامی در بحث مقابله‌ی با ظلم و عدالت خواهی و دفاع از مظلوم و امر به معروف و نهی از منکر و بحث‌های این چنینی دارد، فلذا این عمل صالح باید خیلی با دقت انجام شود.

سبک علامه عسکری در مقتل خوانی

من به یاد دارم که ایشان حتی وقتی که می‌خواستند مقتل بخوانند، با این که ایشان تمام وقائع عاشواء را حفظ بودند، ایشان هیچ نیازی نداشتند تا بخواهند به کتابی مراجعه کنند، اما مقید بودند که در هنگام خواندن مقتل حتما از روی کتاب بخوانند. همیشه هم از جلد سوم معالم المدرستین خودشان استفاده می‌کردند که در واقع مقتل حضرت اباعبدالله الحسین (ع) هم در آنجا وارد شده است و تأکید می‌کردند آن‌هایی که اهل منبرند و آن‌هایی که در این ایام می‌خواهند تبلیغ بکنند، خجالت نکشند… مقتل را از روی کتاب بخوانند. و [البته] مستند! یعنی نه هر کتابی و نه هر داستانی! منبع آن مطلب و آن مقتل را حتما بیان بکنید و هم این که تحقیق بکنید که آن چه را که گفتید، واقعا در روز عاشوراء، اتفاق افتاده باشد. این یکی از تأکیدات عمده ایشان بود.

عزاداری ساده اما در عین حال پر محتویٰ

[علامه عسکری در منزلشان] یک عزاداری پر محتویٰ و بسیار ساده برگزار می‌کردند. یک قرآنی خوانده می‌شد، بعد علامه عسکری تقریبا قریب به حدودا یک ساعت [یا] ۴۵ دقیقه صحبت می‌کردند و بعد از صحبت‌های ایشان، یادم می‌آید مرحوم آقای حسان (آقای چایچیان – خدا رحمتشان کند)، ایشان می‌آمد شعر می‌خواند و شعر‌های بسیار جان سوزی را می‌خواند و بعد از آن هم یک عزاداری بسیار ساده و مختصر، [این که] یک روضه‌ای خوانده بشود و یک مختصری هم سینه زنی صورت بگیرد. این کل مراسم‌های دهه محرم مرحوم علامه عسکری بود. اما عرض کردم، بسیار بسیار پر محتویٰ و واقعا در مجالسی که ایشان صحبت می‌کردند، همه استفاده تام و تمام می‌بردند. معمولا از مجلس ایشان خارج نمی‌شدیم مگر این که اطلاعات جدیدی کسب می‌کردیم و یک چشمه جوشانی برای ماها (ما طلبه‌ها و آن‌هایی که اهل منبرند و اهل تبلیغند، بهتر می‌دانند من چه می‌گویم) برای ما فراهم می‌شد. این موضوع اول.

حرفی زدی که اشک را توی چشم‌های من خشک کردی

من یادم می‌آید در یکی از شب‌ها ایشان فرموده بودند که: «من را ببرید به یک حسینیه ناشناسی که من را نشناسند». معمولا حاج آقا جاهای مختلفی که می‌رفتند، خوب عمدتا ایشان را می‌شناختند و شلوغ می‌شد. علامه گفتند که برویم یک جایی که حسینیه‌اش معروف نباشد و ضمنا من را هم نشاسند تا من بتوانم راحت برای جدم اباعبدالله الحسین (ع) گریه کنم.

ایشان را بردند در یک حسینیه‌ای که خیمه‌ای مختصر بود. علامه گفتند: «همین جا خیلی خوب است.» رفتند بغل کفش‌ها نشستند و عبایشان را روی سرشان گذاشتند. منبری هم داشت سخنرانی می‌کرد و حاج آقا هم گریه و عزاداری می‌کردند، در بین صحبت‌های آن خطیب، یک مطلبی بیان شد که واقعیت نداشت. جزو همان داستان‌هایی بود که عرف شده و بیان می‌کنند، اما حقیقت ندارد! [بعد از مجلس] حاج آقا فرمودند به این منبری بگویید بیاید پیش من. [ما هم به منبری] گفتیم و آمد خدمت علامه. ایشان به این خطیب فرمودند که من آمدم اینجا برای جدم اباعبدالله الحسین گریه کنم اما یک حرفی زدی که اشک را توی چشم‌های من خشک کردی. آن بنده خدا گفت که حالا چرا و… [خلاصه] ناراحت شد و مثلا این که «من چی گفتم؟» خلاصه از این کار[ش] پشیمان شد. علت را که پرسید، حاج آقا گفتند: «چرا تحقیقی حرف نمی‌زنی؟ شمایی که بالای منبر هستی، باید توجه کنی به این که ما موظفیم آن چه که واقعیات تاریخ است را برای مردم بیان کنیم. حالا دنبال این نباشم بال و پری به حرف‌هایم بدهم و اشک مردم را به هر شکلی در بیاورم.

یک وقت‌هایی هم بهانه‌ای که می‌آورند می‌گویند، زبان حال! ما زبان حال نمی‌خواهد بگوییم. یعنی نیازی به این حرف‌ها نیست. ما آنچه را که واقعیت است می‌گوییم. اگر من این حرف‌هایم را از ته دل زدم، مردم هم گریه می‌کنند. (این حرف‌های علامه است که عرض می‌کنم) اگر از ته دل نبود، طبیعی است که دیگران و مستمعین هم شاید گریه‌شان نگیرد. به هر حال. این یکی از مهم‌ترین مطالبی بود که در سبک و سیاق عزاداری اباعبدالله الحسین (ع) توسط مرحوم علامه عسکری صورت می‌گرفت.

جلو تحریفات واقعه عاشورا گرفته شود

موضوع بعدی که خیلی حاج آقا [را ناراحت می‌کرد] (حالا در ادامه مطلبی است که برایتان عرض می‌کنم) این بود که ایشان خیلی تأکید داشتند که جلوی نقل مطالبی که جزو تحریفات در واقعه عاشوراست، گرفته شود. داستان‌هایی مثل عروسی قاسم و مطالب این چنینی ایشان را به شدت ناراحت می‌کرد و می‌گفتند چیزی نگوییم که بعد‌ها مایه تمسخر دشمنان اسلام بشود.

ما موظفیم وجهه دین و وجهه بالای ائمه را حفظ بکنیم و با بیان این جور مطالب دروغ نه تنها خدمتی نکردیم بلکه شاید (ناخواسته) به نوعی باعث ضربه زدن هم بشویم. حدیثی که یادم می‌آید مرحوم علامه عسکری همیشه می‌خواندند این بود که:

معصوم می‌فرماید: «کونوا زینا لنا و لا تکونوا شَینا علینا.»

روایت از امام صادق علیه السلام است. [می‌فرماید:] شما زینت ما باشید. باعث ناراحتی و بی‌آبرویی ما نشوید.

فلذا بر این اساس ایشان تأکید می‌کردند که حتما واقعیات تاریخ بیان بشود و از غلو کردن و بیان وقائع غیر واقعی در عاشوراء قطعا و حتما جلویش باید گرفته شود، تا آن اتفاق دردناکی که در سال ۶۱ هجری برای حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و یاران با وفایشان پیش آمده، درست و صحیح و محکم، نسل به نسل جلو برود. جوری نشود که هر دفعه یک چیز جدیدی درست بشود و یک مطلب دروغی، یک حرف تحریف شده‌ای بیان بشود و این‌ها یواش یواش جزو وقائع عاشوراء بشود و نهایتا ما با یک داستان تحریف شده روبه‌رو شویم.

جمع بندی

فلذا تأکید مرحوم علامه عسکری به برگزاری مراسمی ساده و در عین حال پر محتویٰ و به دور از تحریفات و مطالبی که بعضا حتی دروغ هم شاید باشد، تأکید مرحوم علامه عسکری بر این بود.

خدا ان‌شاءالله به ما توفیق بدهد همه ما را از عزاداران واقعی آن حضرت قرار دهد و مشمول شفاعت آن حضرت قرار بگیریم و از خداوند متعال هم می‌خواهیم که روح پر فتوح این اندیشمند بزرگ جهان اسلام را با اجداد طاهرینشان و با حضرت اباعبدالله الحسین (ع) محشور بفرماید.

و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته.